La lucha contra el gusano de Guinea o la recompensa del esfuerzo solidario

Autores/as

  • Francisco Javier Adroher Departamento de Parasitología, Facultad de Farmacia, Universidad de Granada

DOI:

https://doi.org/10.30827/ars.v57i4.5564

Palabras clave:

Gusano de Guinea, dracunculosis, Dracunculus medinensis, pobreza, ciclo de vida, voluntariado, solidaridad, educación sanitaria, erradicación

Resumen

Introducción: Dracunculus medinensis o gusano de Guinea es el mayor nematodo parásito del hombre y causa unas úlceras que generan una importante incapacidad durante 2-4 meses, generalmente, que coincide con los periodos de siembra o recogida de las cosechas. Por ello, esta enfermedad, denominada dracunculosis, provoca importantes pérdidas económicas. En sociedades pobres, las más afectadas, estas pérdidas las mantienen en un círculo vicioso de pobreza del que no pueden salir sin ayuda. La dracunculosis forma parte del grupo de enfermedades tropicales olvidadas que, según la OMS, afecta a más de 1000 millones de pobres del mundo.

Objetivo: Dar a conocer a la sociedad científica hispanohablante el estado actual de la enfermedad y de su lucha contra ella.

Material y métodos: Se ha llevado a cabo una búsqueda bibliográfica en bases de datos científicas, especialmente PubMed (Medline) de la Biblioteca Nacional de Medicina (NML) de Estados Unidos, y se han revisado los informes publicados por los principales organismos e instituciones implicados en la lucha contra la dracunculosis, especialmente The Carter Center, la Organización Mundial de la Salud y Centers for Disease Control and Prevention (CDC) de EE.UU.

Resultados: En 1986 se inició una campaña de erradicación basada en las características epidemiológicas de la enfermedad y en la implicación de los países endémicos, lo que permitía plantear ese objetivo, aprobado por la Asamblea Mundial de la Salud en 1981. Este parásito se distribuía por 18 países de África y 3 de Asia, afectando a 5-10 millones de pobres, según la OMS. El esfuerzo solidario de instituciones, fundaciones, empresas y personal, sobre todo voluntario, ha permitido reducir el número de casos en más del 99,99% tras 30 años de campaña. En 2015 se han contabilizado sólo 22 casos limitados a 4 países de África: Malí, Etiopía, Sudán del Sur y Chad. En 2016 se han detectado 25 casos: 16 en Chad, 3 en Etiopía, 6 en Sudán del Sur y ninguno en Malí (datos provisionales1).

Conclusión: Se trabaja con la esperanza de que en 2020 la enfermedad esté erradicada del planeta, siendo así la primera de un parásito, mostrándose además que el trabajo de educación sanitaria de la población afectada ha resultado vital para el éxito de la campaña de erradicación.

Descargas

Los datos de descargas todavía no están disponibles.

Citas

The Carter Center. Guinea worm case totals. https://www.cartercenter.org/health/guinea_worm/case-totals.html. Publicado en 2017. Acceso 11/01/2017.

Stoll NR. This wormy world. J Parasitol. 1947;33(1):1-18.

Magnussen P, Yakubu A, Bloch P. The effect of antibiotic- and hydrocortisone-containing ointments in preventing secondary infections in Guinea worm disease. Am J Trop Med Hyg. 1994;51(6):797-799.

Watts SJ, Brieger WR, Yacoob M. Guinea worm: An in-depth study of what happens to mothers. Soc Sci Med. 1989;29(9):1043-1049.

Water and Sanitation for Health Project (WASH). Adding Guinea Worm Control Components: Guidelines for Water and Sanitation Projects. WASH Field Report, Vol No 51.; 1988.

Ruiz-Tiben E, Hopkins DR. Dracunculiasis (Guinea worm disease) eradication. Adv Parasitol. 2006;61:275-309. doi:10.1016/S0065-308X(05)61007-X.

Barry M. The tail end of Guinea worm - Global eradication without a drug or a vaccine. N Engl J Med. 2007;356(25):2561-2564.

Callahan K, Bolton B, Hopkins DR, Ruiz-Tiben E, Withers PC, Meagley K. Contributions of the Guinea worm disease eradication campaign toward achievement of the Millennium Development Goals. PLoS Negl Trop Dis. 2013;7(5):e2160. doi:10.1371/journal.pntd.0002160.

Kim A, Tandon A, Ruiz-Tiben E. Cost-Benefit Analysis of the Global Dracunculiasis Eradication Campaign. Washington, D.C.; 1997.

The Carter Center. Annual Report 1992-93. Atlanta, USA; 1993. https://www.cartercenter.org/.

Dowdle WR. The principles of disease elimination and eradication. Bull World Health Organ. 1998;76(Suppl 2):22-25.

Cairncross S, Muller R, Zagaria N. Dracunculiasis (Guinea worm disease) and the eradication initiative. Clin Microbiol Rev. 2002;15(2):223-246. doi:10.1128/CMR.15.2.223-246.2002.

Muller R. Dracunculus and dracunculiasis. Adv Parasitol. 1971;9:73-151.

Hopkins DR, Hopkins EM. Guinea worm. The end in sight. In: Encyclopaedia Britannica. Vol 1992. Medical and Health Annual. Chicago,USA: Encyclopaedia Britannica, Inc.; 1991:10-27.

Velschii GH. Exercitatio de Vena Medinensi Ad Mentem Ebnsinae, Sive de Dracunculis Veterum. Specimen Exhibens Novae Versionis Ex Arabico, Cum Commentario Uberiori. Cui Accedit Altera de Vermiculis Capillaribus Infantium. Augustae Vindelicorum: impensis Theophili Goebelii; 1674, p. 89. Obra de la Colección de Patrimonio Digitalizado de la Universidad Complutense de Madrid. https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=ucm.5309434430. Acceso 11/01/2017.

Foster WD. Dracunculus medinensis. In: A History of Parasitology. Edinburgh: E. & S. Livingstone Ltd.; 1965:105-111.

Fedchenko AP. Concerning the structure and reproduction of the Guinea worm (Filaria medinensis L.) [traducido del original en ruso]. Am J Trop Med Hyg. 1971; 20(4):511-523.

Litvinov SK, Lysenko A. Dracunculiasis: its history and eradication in the USSR. In: Workshop on Opportunities for Control of Dracunculiasis; 1982:97-100.

Turkhud DA. Report of the Bombay Bacteriological Laboratory for the Year 1913.; 1914.

Watts S. Dracunculiasis in the Caribbean and South America: a contribution to the history of dracunculiasis eradication. Med Hist. 2000;45:227-250.

Hopkins DR. Disease eradication. N Engl J Med. 2013;368(1):54-63. doi:10.1056/NEJMra1200391.

Hopkins DR, Ruiz-Tiben E, Eberhard ML, Roy SL, Weiss AJ. Progress toward global eradication of Dracunculiasis -- January 2015-June 2016. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2016;65(40):1112-1116. doi:10.15585/mmwr.mm6540a5.

Muller R. Laboratory experiments on the control of Cyclops transmitting guinea worm. Bull World Health Organ. 1970;42(4):563-567.

WHO. Dracunculiasis eradication: case definition, surveillance and performance indicators. Wkly Epidemiol Rec. 2003;78(37):323-328.

CDC, Global 2000 (Carter Center Inc.). Guidelines for Health Education and Community Mobilization in Dracunculiasis Eradication Programs.; 1991.

WHO. Dracunculosis eradication. https://extranet.who.int/sree/Reports?op=vs&path=/WHO_HQ_Reports/G17/PROD/EXT/Country%20Profile. Publicado en 2016. Acceso 9/12/2016.

Hopkins DR, Ruiz-Tiben E, Eberhard ML, Roy SL. Progress toward global eradication of dracunculiasis, January 2005-May 2007. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2007;56:813-817, NaN 937. doi:10.15585/mmwr.mm6540a5.

Watts S. Dracunculiasis in Africa in 1986: its geographic extent, incidence and at-risk population. Am J Trop Med Hyg. 1987;37(1):119-125.

The Carter Center. Guinea worm eradication program. https://www.cartercenter.org/health/guinea_worm/. Publicado en 2016. Acceso 9/12/2016.

The Carter Center/WHO. Eradication of Guinea Worm Disease. Case Statement.; 2016.

Senior K. The end is nigh for guinea worm disease. Lancet Infect Dis. 2009;9(3):149. doi:10.1016/S1473-3099(09)70036-2.

Watts SJ. Population mobility and disease transmission: the example of Guinea worm. Soc Sci Med. 1987;25:1073-1081.

Hopkins DR, Ruiz-Tiben E, Kaiser RL, Agle AN, Withers Jr. PC. Dracunculiasis eradication: Beginning of the end. Am J Trop Med Hyg. 1993;49(3):281-289.

CDC. Guinea Worm Wrap-up #63. Atlanta, USA; 1997. https://www.cartercenter.org/resources/pdfs/news/health_publications/guinea_worm/wrap-up/63.pdf.

Dracunculiasis. Global surveillance summary, 2000. Wkly Epidemiol Rec. 2001;76(18):133-139.

Hopkins DR, Ruiz-Tiben E, Ruebush TK, Diallo N, Agle A, Withers PC. Dracunculiasis eradication: delayed, not denied. Am J Trop Med Hyg. 2000;62(2):163-168.

Bill & Melinda Gates Foundation. La poliomielitis. http://www.gatesfoundation.org/es/What-We-Do/Global-Development/Polio. Publicado en 2016. Acceso 9/12/2016.

Eberhard ML, Ruiz-Tiben E, Hopkins DR, et al. The peculiar epidemiology of dracunculiasis in Chad. Am J Trop Med Hyg. 2014;90(1):61-70. doi:10.4269/ajtmh.13-0554.

Eberhard ML, Cleveland CA, Zirimwabagabo H, Yabsley MJ, Ouakou PT, Ruiz-Tiben E. Guinea worm (Dracunculus medinensis) infection in a wild-caught frog, Chad. Emerg Infect Dis. 2016;22(11):1961-1962. doi:10.3201/eid2211.161332.

CDC. Guinea Worm Wrap-up #244. Atlanta, USA; 2016. https://www.cartercenter.org/resources/pdfs/news/health_publications/guinea_worm/wrap-up/244.pdf.

Descargas

Publicado

2016-12-20

Cómo citar

1.
Adroher FJ. La lucha contra el gusano de Guinea o la recompensa del esfuerzo solidario. Ars Pharm [Internet]. 20 de diciembre de 2016 [citado 26 de abril de 2024];57(4):153-65. Disponible en: https://revistaseug.ugr.es/index.php/ars/article/view/5564

Número

Sección

Artículos de revisión