Разряды местоимении в грамматиках русского языка XVIII века: классификационный и терминологический аспекты
DOI:
https://doi.org/10.30827/cre.v17.21078Ключевые слова:
история русского языкознания, XVIII век, грамматики русского языка, разряды местоимений, терминология местоименияАннотация
Цель настоящей работы — показать традиции выделения разрядов местоимений и эволюцию терминологии местоимения в грамматиках русского языка XVIII века. В процессе исследования разграничивались два аспекта: классификационный и терминологический. Материалом исследования послужили разделы «Местоимение» в восьми грамматиках русского языка для русских и девяти грамматиках русского языка для иностранцев. Дополнительными источниками послужили грамматики других языков. Методы исследования — критический анализ и сопоставление разделов, посвященных описанию местоимений в указанных источниках. Было установлено, что в представлении разрядов русских местоимений следует различать три традиции, первая из которых восходит к славянской грамматике М. Смотрицкого, вторая к грамматике Г.В. Лудольфа, третья к грамматике Ж.-Б.Ж. Шарпантье и Ф. де Мариньяна. В области терминологии русского местоимения отмечены славяно-русская и латино-русская тенденции. Славяно-русские термины отчасти восходят к грамматике М. Смотрицкого, отчасти создаются путем перевода на русский язык латинских терминов. Латино-русские термины были созданы М. Шванвицем путем транслитерации соответствующих латинских терминов. В области местоимений закрепились славяно-русские термины.
Скачивания
Библиографические ссылки
Adodurov, V. E. (1731). Anfangs-Gründe der Russischen Sprache, en Nemecko-latinskij i russkij Leksikon kupno s pervymi nachalami russkogo yazyka k obshchej pol'z pri Imperatorskoj Akademii nauk pechatiyu izdan. Sankt-Peterburg: Tipografiya Imperatorskoj Akademii nauk.
Apollos (1794). Grammatika rukovodstvuyushchaya k poznaniyu slaveno-rossijskogo yazyka. Kiev:Tipografiya Kievo-Pecherskoj lavry.
Archaimbault, S. (1999). Préhistoire de l’aspect verbal. L’émergence de la notion dans les grammaires russes. Paris: CNRS Editions.
Babaeva, E. E. & Zapol'skaya, N. N. (1993). YAzykovoj kontinuum Petrovskoj epohi: obzor grammaticheskih traktatov pervoj chetverti XVIII veka, en Issledovaniya po slavyanskomu istoricheskomu yazykoznaniyu. Moskva: Izd-vo Moskovskogo universiteta, pp. 188–205.
Barsov, A. A. (1981). Rossijskaya grammatika. Moskva: Izd-vo Moskovskogo un-ta.
Baumann, H. (1958). Hiob Ludolf Anteil an den deutsch-russischen Beziehungen im 17. Jahthundert und seine Bedeutung für die Entwicklung der slawischen Philologie und Rußlandkunde in Deutschland, en Die deutsch-russische Begegnung und Leonard Euler. Quellen ind Studien zur Geschichte Osteuropas. Berlin, Bd. 1. pp. 86 – 94.
Boedikerus, J. (1690). Grund-Saetze der Deutschen Sprachen im Reden und Schreiben. Cölln an der Spree: Druckts Ulrich Liebpert.
Bohdanowicz Dworzecki, I. A. (1809). Początki języka rossyjskiego dla pożytku młodzieży szkolnéj z różnych autorów a sczególnie z grammatyki przez Akademiią Imperatorską Rosyjską i JP. Łomonosowa wydanéj, zebrane przez Iana Bohdanowicza Dworzeckiego reienta granicznego powiatu rzeczyckiego. Wilno: Naklad i druk J. Zawadskiego.
Born, I. M. (1808). Kratkoe rukovodstvo k rossijskoj slovesnosti. Sankt-Peterburg: Pechatano v tipografii F. Drekhslera.
Bulich S. K. (1904): Ocherk istorii yazykoznaniya v Rossii. T. I (XIII v. –1825 g.). Sankt-Peterburg: Tipografiya M. Merkusheva,.
Charmyntes, (1713). Die deutsche Grammatica, aus Unterschiedenen Autoribus zusammengebracht und Der in Deutschland studirenden Rußischen Nation zum besten, In einem Compendio herausgegeben von Charmyntes. Berlin.
Charpentier, J.-B. J. & Marignan, F. de (1768). Élémens de la langue russe ou Méthode courte et facile pour apprendre cette langue conformément à l’usage. Saint-Pétersbourg: Imprimerie de l’Academie Imperial de Science,.
Des Pepliers, J.-R. (1702). La Parfaite Grammaire Royale, Françoise Et Allemande. Berlin und Franckfurt an der Oder: Johann Völcker.
Dushkin, M. (2018). Lingvisticheskaya ideya chislitel'nogo v russkih grammatikah XVIII – XIX vekov. Varshava: Institut slavistiki Pol'skoj akademii nauk.
Filonov, B. V. (1789). Kratkaja grammatika drevnjago grecheskago jazyka, izdannaja po vysochajshemu poveleniju carstvujushhija imperatricy Ekateriny Vtoryja. Sankt-Peterburg: Tipografija Imperatorskoj Akademii nauk.
Groening, M. (1750). Rossijskaya grammatika. Thet är Grammatica Russica, eller Grundelig Handledning til Ryska Språket. Stockholm: Tryckt uti kongl. tryckeriet hos directeuren Pet Momma.
Heym, J. (1794). Russische Sprachlehre für Deutsche, von Johann Heym, Russisch-Kayserlichem Collegien-Assessor und Professor bey der Moskowischen Universität. Neue vermehrte und verbesserte Auflage. Riga: Bey Johann Friedrich Hartknoch.
Ivanova, M. A. (1954). Grammaticheskaya terminologiya M. V. Lomonosova. Avtoreferat dissertacii. Tbilisi: Tbilisskij gosudarstvennyj universitet.
Kareva, N. V. (2011). Naimenovaniya glagol'nyh kategorij v «Rossijskoj grammatike» M. V. Lomonosov. Avtoreferat dissertacii. Sankt-Peterburg: Institut lingvisticheskih issledovanij Rossijskoj Akademii nauk.
Keipert, H. (1984). Die lateinisch-russische Terminologie der Petersburger «Teutschen Grammatica» von 1730, Wiener slavistischer Almanach, 13, pp. 121–139.
Klubkov, P. A. (2011). Formirovanie peterburgskoj tradicii lingvisticheskoj rusistiki (XVIII – nachalo XIX v.), en Istoriko-lingvisticheskie ocherki. Sankt-Peterburg: Izdatel'stvo Sankt-Peterburgskogo universiteta, pp. 132-144.
Koch, K. (2002). Deutsch als Fremdsprache im Rußland des 18. Jahrhundert. Berlin, New York: Walter de Gruyter.
Kolesnikova, E. A. (2011). K probleme stanovleniya russkoj lingvisticheskoj terminologii (vtoraya polovina XVIII - pervaya tret' XX vv.): leksikologicheskij i leksikograficheskij aspekty. Avtoreferat dissertacii. Sankt-Peterburg: Institut lingvisticheskih issledovanij Rossijskoj Akademii nauk.
Kopijewitz, E. (1700). Latina grammatica in usum scholarum celeberrimae gentis sclavonico-rosseanae adornata. Studio atque opera Eliae Korіjewitz seu De Hasta Hastennii. Amsterdam.
Krasovskij, I. I., Sokolov, D. M. & Sokolov P. I. (1802). Rossijskaya grammatika sochinennaya imperatorskoj Rossijskoj Akademiej. Sankt-Peterburg: Tipografiya Imperatorskoj Akademii nauk.
Kratkie pravila (1773). Kratkie pravila rossijskoj grammatiki, sobrannye iz raznyh rossijskih grammatik v pol'zu obuchayushchegosya yunoshestva v gimnaziyah Imperatorskogo Moskovskogo universiteta. Moskva: Universitetskaya tipografiya, u N. Novikova.
Kulman, N. K. (1917). Iz istorii russkoj grammatiki. Petrograd: Senatskaya tipografiya.
Kurganov, N. G. (1769). Rossijskaya universal'naya grammatika, ili Vseobshchee pismoslovie, predlagayushchee legchajshij sposob osnovatel'nogo ucheniya russkomu yazyku s sedm'yu prisovokupleniyami raznyh uchebnyh i poleznozabavnyh veshchej. Sankt-Peterburg: Tipografiya Morskogo kadetskogo korpusa,.
Lomonosov, M. V. (1952). Rossijskaya grammatika en Lomonosov, M. V. Polnoe sobranie sochinenij. T. 7. Trudy po filologii 1739 – 1758 gg. Moskva-Leningrad: Izdatel'stvo Akademii nauk SSSR, pp. 389-578.
Lubowicz, M. (1778). Grammatyka rossyiska. Poczajów: Drukarnia Bazylianów.
Ludolf, H. W. (1696). Henrici Wilhelmi Ludilofi Grammatica Russica quae continet non tantum praecipua fundamenta Russicae linguae, verum etiam Manuductionem quandam ad Grammaticam Slavonicam. Oxonii: E Theatro Sheldoniano.
Ludolf, J. C. (1661). Grammatica Aethiopica Nunc Primùm Edita, Studio a Curâ Johannis Michaelis Wanslebii. London: Apud Thomam Roycroft.
Makeeva, V. N. (1961). Istoriya sozdaniya «Rossijskoj grammatiki» M. V. Lomonosova. Moskva, Leningrad: Izdatel'stvo Akademii nauk SSSR.
Maupas, Ch. (1607). Grammaire Françoise, contenant reigles ... à la naïve connoissance et pur usage de nostre langue ... . Bloys: Philippe Cottereau.
Mengel, S. (2016). Universal'naya matrica latinskogo dlya opisaniya yazykov v zapadnoevropejskoj grammatologicheskoj tradicii (na primere kategorii padezha v "russkih" grammatikah), en: Alekseev A. A. u.a. (Hg.). Slavische Geisteskultur: Ethymologische und philologische Forschungen, 2. Frankfurt a.M., pp. 181-195.
Oudin, A. (1645). Grammaire Françoise ... augmentée de beaucoup en cette dernière édition. Rouen: Jean Berthelin.
Rodde, J. (1773). Russische Sprachlehre zum bestem der deutschen Jugend eingerichtet von Jac. Rodde. Riga: Bey Johann Friedrich Hartknoch.
Rönkä, R. (2005). U istokov russkoj i slavyanskoj aspektologicheskoj mysli. Opisanie temporal'no-aspektual'nyh sistem ot pervyh traktatov do Nikolaya Grecha i Aleksandra Vostokova. Tampere:Tampere University Press (Acta Universitatis Tamperensis 1074).
Schottel, J. G. (1641). Teutsche Sprachkunst. Wolfenbüttel.
Schottel, J. G. (1663). Ausführliche Arbeit von der Teutschen HaubtSprache. Braunschweig: Chr. F. Zilliger.
Schwanwitz, M. (1730). Die Teutsche Grammatica aus unterschiedenen Auctoribus zusammen getragen, und Der Russischen Jugend zum Heften heraus gegeben von dem Informatore der deutschen sprache bey dem St. Petersburgischen Gimnasio. Nemeckaya grammatika, iz raznyh avtorov sobrana i rossijskoj yunosti v pol'zu izdana ot uchitelya nemeckogo yazyka pri Sankt-Peterburgskoj gimnazii. Sankt-Peterburg: Tipografiya Imperatorskoj Akademii nauk.
Schwanwitz, M. (1734): Teutsche Grammatica aus unterschiedenen Auctoribus zusammen getragen und zum Gebrauch des St. Peterburgische Gimnasii zum andern mahl herausgegeben. Nemeckaya grammatika sobrannaya iz raznyh avtorov i v pol'zu Sanktpeterburgskoj gimnazii vtorym tisneniem izdannaya. Sankt-Peterburg: Tipografiya Imperatorskoj Akademii nauk.
Sewel V. (1717). Vilima Sewela Iskusstvo nederlandskogo yazyka. Sankt-Peterburg.
Smotrickij, M. (2000). Grammatiki slavenskiya pravilnoe sintagma, en Grammatiki Lavrentiya Zizaniya i Meletiya Smotrickogo. Moskva: Izdatel'stvo Moskovskogo universiteta, pp. 129-470.
Sokolov, P. I. (1788). Nachal'nye osnovaniya rossijskoj grammatiki, v pol'zu uchashchegosya v gimnazii pri Imperatorskoj Akademii Nauk yunoshestva sostavlennye. Sankt-Peterburg: Tipografiya Imperatorskoj Akademii nauk.
Svetov, V. P. (1790). Kratkie pravila ko izucheniyu yazyka rossijskogo, s prisovokupleniem kratkih pravil rossijskoj poezii ili nauki pisat' stihi, sobrannye iz novejshih pisanij v pol'zu obuchayushchegosya yunoshestva, Vasil'em Svetovym. Moskva: Tipografiya M. Ponomareva.
Syrejshchikov, E. B. (1787). Kratkaya rossijskaya grammatika, izdannaya dlya narodnyh uchilishch Rossijskoj imperii po vysochajshemu poveleniyu carstvuyushchej imperatricy Ekateriny Vtoroj. Sankt-Peterburg: Tip. Geka.
Tetzner, J. H. W. (1955). Ludolf und Russland. Berlin.
Tishchenko, I. R. (1966). Razvitie russkoj morfologicheskoj terminologii. Avtoreferat dissertacii. Rostov-na-Donu.
Trediakovskij, V. K. (1748). Razgovor mezhdu chuzhestrannym chelovekom i rossijskim ob ortografii starinnoj i novoj. soch. Vasil'em Trediakovskim, professorom elokvencii. Sankt-Peterburg: Tipografiya Imperatorskoj Akademii nauk.
Trifonova, R. M. (1967). Istoki russkoj grammaticheskoj terminologii. Avtoreferat dissertacii. Moskva.
Unbegaun, B. O. (1958). Russian grammars before Lomonosov. Oxford Slavonic Papers, 18, pp. 98-116.
Uspenskij, B. A. (1997). Izbrannye trudy, t. III. Moskva: YAzyki russkoj kul'tury.
Zahar'in, D. B. (1995). Evropejskie nauchnye metody v tradicii starinnyh russkih grammatik (XV – ser. XVIII v.). München: Verlag Otto Sagner.
Zhivov, V. M. (1996). YAzyk i kul'tura v Rossii XVIII veka. Moskva: SHkola «YAzyki russkoj kul'tury».
Zhivov, V. M. (2017). Istoriya yazyka russkoj pis'mennosti. T. 1-2. Moskva: Russkij fond sodejstviya obrazovaniyu i nauki.
Zubakowicz, M. (1800). Krotka rossyiska grammatyka dla szkoł narodowych Imperium rossyiskiego za naywyższym nakazem S.P. Katarzyny II w 1790 roku wydana, na język polski w Wilnie przy szkole głownej litt, przetłomaczona y wielu uvagami sławneyszych w tym rodzaiw rossyiskich autorow pomnożona. Wilno: W Drukarni Dyecezalney.
